बाल वैज्ञानिकांची भन्नाट कल्पना, चितेच्या राखेपासून सेंद्रिय खत!

मुक्तपीठ टीम

आपण नेहमी सहजच बोलतो, बाळाचे पाय पाळण्यात दिसतात. सध्याच्या नव्या पिढीत तर असे अनेक कल्पक, वेगळा विचार करणारी मुलं दिसतात, ज्यांना पाहून देशात भविष्यात नव्या कल्पनांचा सुकाळ येणार असल्याची खात्री पटते. सध्या सेंद्रिय शेतीवर बरीच चर्चा होताना दिसत आहे. अनेक शेतकरी रासायनिक खताऐवजी सेंद्रिय खतांचा वापर करून पिक घेत आहेत. आता छत्तीसगडमधील एका शाळेतील विद्यार्थ्यांनी सेंद्रिय शेतीला नवीन रूप देण्याच्या दिशेने एक पाऊल टाकले आहे. बिलासपूर जिल्ह्यातील शासकीय उच्च माध्यमिक शाळेतील बाल वैज्ञानिकांनी चितेच्या राख पासून सेंद्रिय खत तयार करण्यात यश मिळविले आहे.

शाळेच्या अटल टिंकरिंग लॅबमध्ये (एटीएल) मोक्ष यंत्र तयार करण्यात आली आहे. या यंत्राद्वारे चितेच्या राखपासून खत तयार केले जात आहे. बाल वैज्ञानिकांनी या खताला मोक्ष असे नावही दिले आहे. एका चितेच्या राखमधून १० ते १२ किलो खत तयार होते.

राखेपासून सेंद्रिय खत कसे तयार होतं?

• मोक्ष यंत्रात तुरटीयुक्त पाण्याद्वारे राख शुद्ध केली जाते.
• ते कोरडे झाल्यानंतर अर्धा आणि एक किलोचे पॅकिंग केले जात आहे.
• वनस्पतीच्या पोषण आहारासाठी या कंपोस्टमध्ये २२ प्रकारचे नैसर्गिक रासायनिक घटक आहेत.
• पालिकेकडून शाळेच्या प्रयोगशाळेस राख उपलब्ध करून देली जात आहे.

मोक्ष खत यंत्राचा परदेशातही सन्मान

• दुबईमध्ये मिळाला रोबोटिक्स पुरस्कार
• बाल वैज्ञानिकांनी बनवलेल्या मोक्ष यंत्राला दुबई येथे झालेल्या आंतरराष्ट्रीय रोबोटिक्स चँपियनशिपमध्ये प्रथम स्थान देण्यात आले.

बाल वैज्ञानिकांनी खताची उपयुक्तता कशी तपासली?

• नदीच्या काठावर दोन ओळीत फळझाडे लावण्यात आली.
• चितेच्या राखपासून बनविलेले मोक्ष खत वनस्पतींच्या एका ओळीत वापरले
• दुसर्‍या रांगेत असलेल्या वनस्पतींमध्ये रासायनिक खतांचा वापर करण्यात आला.
• रासायनिक खत वनस्पतींपेक्षा मोक्षाच्या खत वनस्पतींचा वाढीचा दर दुप्पट होता.

सेंद्रिय विरुद्ध रासायनिक खत

• रासायनिक खतांचा जास्त वापर केल्यास जमिनीची सुपिकता नष्ट होते.
• रासायनिक खते मातीत उपस्थित असलेल्या बॅक्टेरिया आणि सूक्ष्मजीवांसाठी घातक असल्याचे सिद्ध होते.
• याशिवाय, रासायनिक खतांमध्ये असलेले घटक हळूहळू अन्नधान्याद्वारे मानवी शरीरावर पोहोचतात आणि बरेच दुष्परिणाम करतात.
• रासायनिक खते देखील भूजल दूषित करतात.
• सेंद्रिय खतांचा वापर मातीत पोषकद्रव्ये विकसित करण्यास मदत करतो.
• मातीची सुपिकता वाढते.

राखेपासून बनवलेले मोक्ष खत कसं चांगलं?

• चितेच्या राखपासून बनविलेले खत वापरून पिकविलेले धान्य मानवी शरीरासाठी सुरक्षित आणि पौष्टिक असेल.
• दिल्ली येथील केंद्रीय विज्ञान व तंत्रज्ञान मंत्रालयामार्फत एनआयटीआयोग यांनी चितेच्या राखेत सापडलेल्या घटकांची तपासणी केली आहे.
• एटीएलचे प्रभारी डॉ धनंजय पांडे यांनी सांगितले की अमेरिकन वैज्ञानिक जेल ओनिल यांनी चितेच्या राखमध्ये सापडलेल्या घटकांवर संशोधन केले आहे.
• चितेच्या राखमध्ये फॉस्फेट मोठ्या प्रमाणात आढळतो याची पुष्टी केली गेली आहे.

नद्यांचे प्रदूषण कमी करण्यासाठीही उपयोगी

• चितेच्या राखपासून बनविलेले खत नद्यांनाही प्रदूषणापासून वाचवेल.
• अंत्यसंस्कारानंतर चितेची राख नदी किंवा जलाशयात टाकली जाते.
• बाल वैज्ञानिकांनीच्या नवकल्पनांमुळे प्रदूषण रोखण्यात मदत होईल.