आरोपीला जामीन मिळाल्यानंतर तात्काळ का होत नाही सुटका? न्यायालय ते तुरुंग अशी संपूर्ण प्रक्रिया

मुक्तपीठ टीम

पोलीस किंवा दुसरी तपास यंत्रणा एखाद्या आरोपीची जामीनावर सुटका करते तेव्हा त्याची तात्काळ सुटका का होत नाही? न्यायालय ते तुरुंगात त्यासाठी कायद्यानं ठरवून दिलेली प्रक्रिया नेमकी कोणती आहे, न्यायालयानं एखाद्या आरोपीची जामीनावर सुटकेचे आदेश दिल्यानंतर नेमकी कोणती प्रक्रिया पूर्ण करावी लागते ते जाणून घेवूया.

जामीनावर सुटका झाल्यानंतर तुरुंगातून बाहेर येण्यासाठी नेमकी काय असते प्रक्रिया?

• न्यायालयाने जामीन मंजूर केल्यानंतर आरोपीचे वकील तो आदेश घेऊन पुढील प्रक्रिया सुरु करतात, किंवा जर जामीन देणारे न्यायालय आणि पुढे खटला ज्यांच्यासमोर चालणार आहे ते ट्रायल कोर्ट वेगळे असेल तर त्या न्यायालयासमोर आरोपीचे वकील जातात.
• जसे एनडीपीएस सारख्या गंभीर प्रकरणात उच्च न्यायालयाने जामीन मंजूर केला होता, परंतु या प्रकरणात खटला सुरू होईल तेव्हा तो विशेष एनडीपीएस न्यायालयात चालवला जाईल. त्यामुळे आऱोपीचे वकील तो जामीन आदेश घेऊन त्या न्यायालयासमोर जातात.
• जामीन देणाऱ्या न्यायालयाच्या सत्यापित आदेशाची प्रत तेथे दाखवली गेली.
• जामीन आदेशाची सत्यापित प्रत दाखवल्यानंतर न्यायालयाने आम्हाला जामीन मंजूर केला आहे, त्यामुळे आम्हाला जामिनावर सोडण्यात यावे, असा जामीन अर्ज संबंधित न्यायालयात आरोपीच्या वतीने त्यांच्या वकिलाला द्यावा लागतो.
• जामीनदार जामीनासाठी हमी देणारी आवश्यक सर्व कागदपत्रे सादर करतात
• हमी देणाऱ्याला त्याचे आधार कार्ड, आयकराचा पुरावा किंवा असे कोणतेही दस्तऐवज प्रदान करावे लागतात.
• एकदा जामीन प्रक्रिया ट्रायल न्यायालयात पूर्ण झाली की ते न्यायालय सुटकेसाठी मान्यता देते.
• याचा अर्थ जामीनासाठीची हमी स्वीकारली आहे.
• त्यानंतर त्याला कागद घेऊन संबंधित न्यायालयाच्या रजिस्ट्रार कार्यालयात जावे लागते.
• तेथे जामीनपत्र भरले जाते.
• रजिस्ट्रार जेलरच्या नावाने आदेश काढतो की त्याने इतके बॉण्ड भरले आहेत आणि आरोपीला सोडण्यात यावे.
• त्या आदेशाची प्रत कारागृहाबाहेरील बेल बॉक्समध्ये आरोपीच्या वकिलांना ठेवावी लागते.

तुरुंगातील बेल बॉक्समध्ये येतात जामीनाचे आदेश

• न्यायालयाचा आदेश प्राप्त करण्यासाठी तुरुंगातील बेल बॉक्स दिवसातून दोनवेळा उघडला जातो.
• या बॉक्समध्ये जमा केलेल्या सर्व बेल ऑर्डर दिवसातून दोनदा काढल्या जातात – सकाळी ५.३० वाजता आणि संध्याकाळी ५.३० वाजता.
• ज्या आरोपींचे जामीन आदेश सकाळी ५.३० वाजता बॉक्समधून काढले जातात त्यांचीही काही तासांत सुटका केली जाते.
• सायंकाळी ५.३० वाजता पेटीत टाकलेल्या आरोपींना सायंकाळी ७ वाजेपर्यंत कारागृहाशी संबंधित आवश्यक औपचारिकता पूर्ण करून सोडले जाते.
• ती पेटी उघडल्यावर त्यातील जामीनाची कागदपत्रे तपासली जातात.
• त्यांची खातरजमा झाल्यानंतर तुरुंग अधिकारी पुढची कार्यवाही सुरु करतात.
• जेव्हा एखाद्या आरोपीचा जामीन आदेश कारागृहाच्या बाहेर बॉक्स/बॉक्समध्ये ठेवला जातो, तेव्हा तुरुंगाचा कारकून संबंधित न्यायालयाच्या कारकुनाला फोन करून हे जामीन आदेश बरोबर आहे की नाही याची पडताळणी करतो.
• कोणीही न्यायालयाचा बनावट आदेश काढून तुरुंगाच्या डब्यात टाकू नये आणि या बनावट आदेशावरून आरोपीला तुरुंगाबाहेर टाकता कामा नये, यासाठी ही खबरदारी घेतली जाते.

सुटकेआधी आरोपींची तुरुंगात ओळख पडताळणी

• तुरुंगातून बाहेर येण्यापूर्वी आरोपी ओळखीचा असला तरीही कैद्यांमधील ओळख परेडमधूनही जावे लागले आहे.
• त्याच्या अटकेच्या दिवशी त्याच्या शरीराच्या काही खुणा त्याच्या कागदपत्रांमध्ये त्याला अटक करणाऱ्या तपास यंत्रणेला लिहून ठेवल्या जातात.
• जसे अनेकांच्या शरीरावर तीळ आणि चामखीळ असतात.
• आरोपीला तुरुंगात पाठवण्यात आले तेव्हा त्याच्याविषयीची माहिती असलेली फाईलही तपास यंत्रणेकडून त्याच्यासोबत पाठवली जाते.
• आरोपीला तुरुंगात दाखल करुन घेण्यापूर्वी त्याच्या शरीरावरील खुणा जुळल्या का ते तपासले जाते.
• सुटकेपूर्वीही पुन्हा आरोपीच्या शरीरावरील खुणा एनसीबीने दिलेल्या रेकॉर्डशी जुळवल्या गेल्या.
• त्यानंतरच आरोपीची तुरुंगातून सुटका करण्यात येते.
• सुटकेआधी तुरुंग अधिकारी आरोपीचे समुपदेशन करतात. पुन्हा कायद्याचे उल्लंघन करून तुरुंगात यावे लागू नये, असे समजवले जाते.

सायंकाळी ७ नंतर आरोपींना का सोडले जात नाही?

• प्रत्येक तुरुंगात डझनभर बॅरेक आहेत आणि सर्व बॅरेक्स संध्याकाळी ७ वाजता बंद होतात.
• त्यामुळे सुरक्षेच्या दृष्टीकोनातून बराकीत बंद केलेल्या सर्व कैद्यांना ओळख पटवण्यासाठी बाहेर काढणे योग्य नसते.
• त्यामुळे संध्याकाळी ७ नंतर सुटका केली जात नाही.