मुक्तपीठ टीम
राजभवन येथे नव्याने बांधण्यात आलेल्या अधिक आसन क्षमतेच्या दरबार हॉलचे उद्घाटन राष्ट्रपती रामनाथ कोविंद यांच्या हस्ते शुक्रवारी (दि. ११) सकाळी ११ वाजता होणार आहे.
कार्यक्रमाला राज्यपाल भगत सिंह कोश्यारी, मुख्यमंत्री उद्धव ठाकरे, उपमुख्यमंत्री अजित पवार, सार्वजनिक बांधकाम मंत्री अशोक चव्हाण तसेच निवडक निमंत्रित उपस्थित राहणार आहेत. ८ डिसेंबर २०२१ रोजी राष्ट्रपतींच्या हस्ते नव्या दरबार हॉलचे उद्घाटन निश्चित झाले होते. परंतु तिन्ही सैन्य दलांचे प्रमुख जनरल बिपीन रावत यांच्या आकस्मिक निधनामुळे उदघाटन सोहळा त्यावेळी स्थगित करण्यात आला होता.
राजभवनातील नवीन दरबार हॉल हा जुन्या दरबार हॉलच्या जागेवरच बांधण्यात आला असून त्याची आसन क्षमता ७५० इतकी आहे. जुन्या हॉलची आसन क्षमता २२५ इतकी होती. जुन्या हॉलची हेरिटेज वैशिष्ट्ये कायम ठेवताना नव्या सभागृहाला बाल्कनी तसेच समुद्र दर्शन घडविणारी गॅलरी अतिरिक्त वैशिष्ट्ये देण्यात आली आहे.
स्वातंत्र्यप्राप्तीनंतर राजभवनातील दरबार हॉल शपथविधी सोहळे, शासकीय कार्यक्रम, पोलीस पदकदान समारोह, शिष्टमंडळाच्या भेटी तसेच सांस्कृतिक कार्यक्रमांसाठी वापरला जायचा. इंग्लंडचे राजे पंचम जॉर्ज व राणी मेरी यांच्या १९११ मध्ये झालेल्या भारत भेटीच्या वेळी दरबार हॉल बांधण्यात आला होता. त्याची वास्तू रचना तत्कालीन वास्तु रचनाकार जॉर्ज विटेट यांची होती.
शंभर वर्षांहून अधिक काळ लाटा व वादळ-वाऱ्यांचे तडाखे सहन केल्यामुळे पूर्वीचा दरबार हॉल अतिशय जीर्ण झाला होता. त्यामुळे २०१६ नंतर त्याचा वापर थांबविण्यात आला व कालांतराने त्याजागी नवा अधिक क्षमतेचा दरबार हॉल बांधण्याचा निर्णय झाला.
नव्या दरबार हॉलचे बांधकाम २०१९ मध्ये सुरु झाले. मात्र कोरोनाच्या उद्रेकामुळे बांधकामाची गती मंदावली कालांतराने बांधकाम पुन:श्च सुरु झाले व डिसेंबर २०२१ मध्ये हॉल बांधून पूर्ण झाला.
दरबार हॉलचा संक्षिप्त इतिहास
जलभूषण आणि सचिवालय यांच्यामध्ये असलेल्या जागेत दरबार किंवा प्रेक्षक हॉल आयताकृती आकारात 1911 मध्ये बांधण्यात आला. त्याची पोर्टिको किनारी भूगर्भातील खिंडीवर आहे जी दक्षिणेकडील टोकाकडे जाते आणि परिघाला सरकल्यानंतर देवी मंदिराजवळ जल चिंतनाच्या खाली संपते.
- १० डिसेंबर १९५६ रोजी राज्यपाल प्रकाश यांचा पदग्रहण समारंभ येथे झाला तेव्हा सभागृहाला जल नाईक या नावाने ओळखले जात असे.
- परंपरा पुढे चालू ठेवताना, हॉल पूर्ण झाल्यावर त्याला दरबार हॉल असे संबोधले गेले.
- हॉलमध्ये प्रेक्षक हॉलसाठी आवश्यक सर्व ट्रॅपिंग्ज आहेत. डायसची पार्श्वभूमी म्हणून आणि व्यासपीठासमोरील भिंतीवर, जीवनाच्या झाडाची रचना असलेली दोन मोठी चित्रे होती.
- राज्यपालांना अनेक समारंभांच्या अध्यक्षपदी राहावे लागते आणि दरबार हॉल, जल सभागृह हे राजभवनाचे सर्वाधिक वापरातील, वावर असलेले क्षेत्र ठरले आहे.
३ सप्टेंबर १९३७ रोजी ‘दरबार’ला संबोधित करताना, त्यांच्या प्रस्थानाच्या पूर्वसंध्येला, गव्हर्नर लॉर्ड ब्रेबॉर्न म्हणाले,
“माझ्या कार्यकाळात मी दख्खनच्या सरदारांचा वार्षिक दरबार हा अत्यंत महत्त्वाचा कार्यक्रम मानला आहे, इतकेच नव्हे तर त्यामुळे मला मुंबई इलाख्यातील स्थानिक नेत्यांना भेटण्याची मौल्यवान संधी मिळाली आहे. हा दरबार तुम्हाला कल्पनांची देवाणघेवाण करण्याची आणि जुन्या मैत्रीचे नूतनीकरण करण्याची संधी देतो”
१९३७ चा दरबार हा शेवटचा दरबार होता कारण नंतरच्या काळात त्याचा उल्लेख नाही. १९३५ चा भारत कायदा काँग्रेसने संपूर्णपणे सरकार नाकारले होते. वर्धा येथे २८ फेब्रुवारी १९३७ रोजी झालेल्या भारतीय काँग्रेसच्या कार्यकारिणीच्या बैठकीत एक ठराव मंजूर करण्यात आला ज्यामध्ये असे म्हटले आहे:
“काँग्रेसच्या विधानमंडळाच्या सदस्यांनी भारतातील ब्रिटीश साम्राज्यवादाची शक्ती किंवा प्रतिष्ठा वाढविण्यासाठी मोजले जाणारे कोणतेही कार्य किंवा क्रियाकलापास सहाय्य किंवा सहकार्य न करण्याचे कॉंग्रेसचे धोरण लक्षात ठेवले पाहिजे. त्यामुळे अशा प्रकारची औपचारिक, अधिकृत किंवा सामाजिक कार्ये टाळली पाहिजेत आणि काँग्रेसच्या कोणत्याही सदस्याने त्यात भाग घेऊ नये.”
दरबार ही संकल्पना राजभवनाच्या मानसिकतेत खोलवर रुजलेली दिसते. विसरलेल्या संदर्भातील एक रेंगाळणारी आठवण!
( छत्रपती शिवाजी महाराज वस्तू संग्रहालयाचे माजी संचालक सदाशिव गोरक्षकर यांनी लिहिलेल्या ‘महाराष्ट्रातील राजभवन’ या पुस्तकातून )
Subscribe
