हे काय चाललंय? कडक ऊन...कडाक्याची थंडी...अतिवृष्टी! सारंच का टोकाचं? घ्या समजून...

मुक्तपीठ टीम

गेल्या काही वर्षांपासून देशात भूस्खलन, भूकंप, चक्रीवादळ आणि पूर तसेच उन्हाळा आणि थंडीने रेकॉर्ड ब्रेक केले आहेत, याचं कारण आहे हवामानात होणारे बदल…यामुळे देशातच नव्हे तर जगासमोर मोठे आव्हान बनत आहे. ज्याप्रकारे हवामानात बदल होत आहेत तो तज्ज्ञांसाठीही चिंतेचा विषय बनला आहे. ही समस्या पुढील काही वर्षांत वाढतच जाणार असल्याची शक्यता वर्तवली जात आहे.

तज्ज्ञांच्या मते, हवामान बदलाचे मुख्य कारण म्हणजे जीवाश्म इंधन जाळणे आणि मानवी क्रियाकलापांमुळे जंगलतोड. हवामान बदलाच्या परिणामांमुळे हवामान चक्रात सतत बदल होत आहेत. विशेषत: गेल्या दोन दशकांत हिवाळा, उन्हाळा आणि पावसाळ्याच्या पॅटर्नमध्ये बदल होत आहे. जानेवारीच्या पावसाने १२२ वर्षांचा विक्रम मोडला, महाराष्ट्रातील हिल स्टेशन म्हणून लोकप्रिय असलेल्या महाबळेश्वर येथे २२ जुलै , २३ जुलै २०२१ रोजी सव्वाशे वर्षातला विक्रमी पाऊस पडला आहे. २२ जुलै रोजी ४८० मिमी तर २३ जुलै रोजी ५९० मिमी पावसाची नोंद झाली आहे.

गेल्या सात वर्षांत झपाट्याने उष्णता

जागतिक हवामान संघटनेच्या अहवालानुसार २०१५ पासून जगातील सहा सर्वात उन्हाची वर्षांची नोंद झाली आहे.
त्यापैकी २०१६,२०१९ आणि २०२० ही सर्वात उष्ण वर्षे ठरली आहेत.
त्याचा परिणाम भारतातही आपण पाहत आहोत.
डब्ल्यूएचओच्या अहवालानुसार २०१५-१९ पर्यंत पाच वर्षांचे सरासरी तापमान आणि २०१०-१९ पर्यंत दहा वर्षांचे सरासरी तापमान सर्वाधिक राहिले आहे.
यावर्षी मुंबईत शहरात विक्रमी थंडी नोंदवली आहे. तापमान १६ अंशांवर जाऊन पोहोचले आहे.

एकविसाव्या शतकात हवामान बदलाचा प्रभाव झपाट्याने वाढला आहे यात शंका नाही. वाढत्या कार्बन उत्सर्जन, विकास योजनांवर काम, हरित क्षेत्र कमी करणे आणि लोकांचे उत्पन्न वाढणे यामुळे एसी आणि वाहनांचे प्रमाणही वाढले आहे. या सगळ्यामुळे ग्लोबल वॉर्मिंग वाढले आहे, जे हवामान बदलाच्या रूपाने समोर येत आहे.

भारतात हवामान बदलत होत का?

अरबी समुद्र आणि हिंदी महासागराच्या पृष्ठभागाचे तापमान वाढत आहे.
त्यामुळे भारतातील हवामानात बदल होत असून त्यातील आर्द्रतेचे प्रमाण वाढत आहे.
अशा परिस्थितीत थोड्याच वेळात अधिक पाऊस पडतो. त्यामुळे पावसाची व्याप्तीही कमी होत आहे.
पावसाळ्याचे दिवसही वाढत आहेत.
या वाढत्या दरीचा परिणाम म्हणजे दुष्काळ आणि उष्णतेची लाट.
हिवाळ्यात अरबी समुद्रातून जाताना पश्चिमेकडून येणारी हवा गरम होऊ लागली आहे.
त्यामुळे भारतात थंडीचे दिवस उष्ण होऊ लागले आहेत, तर रात्री थंडावा आहेत.

या बदलाची कारणे काय आहेत?

ग्लोबल वार्मिंगचे मुख्य कारण हरितगृह वायूंचे उत्सर्जन मानले जाते.
२०१९ मध्ये, एकूण हरितगृह वायू उत्सर्जन कार्बन डायऑक्साइडच्या ५९.१ गिगाटन इतके होते.
या कारणास्तव, २०१९ हे वर्ष २०१६ नंतरचे दुसरे सर्वात उष्ण वर्ष ठरले आहे.
भारतातील मान्सूनचा अभ्यास १९५० पासून केला जात आहे.
२००२ नंतर, वर्षानुवर्षे पडणाऱ्या पाण्याचे प्रमाण सामान्यतः कमी झाले नाही, परंतु पावसाळ्याच्या दिवसांची संख्या कमी होत आहे.
यामागे भारतातील जंगलतोड आहे.
जंगल नष्ट झाल्यामुळे जमिनीतून होणारे बाष्पीभवन कमी झाले आहे.