#व्हाअभिव्यक्त “नवनिर्मितीस वाव नाही, मग साहित्य संमेलनास अर्थ काय?”

महेश माने उर्फ सुधाकरसुत

९४ वे अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन २६,२७,२८तारखेला आहे हे वाचून आनंद आणि दुःख ह्या दोन्ही भावना मनात उचंबळल्या. मला आठवली वि .स. खांडेकरांच्या ‘अमृतवेल’ कादंबरी. त्याचा संदर्भ असा आहे “माणसाच्या जीवनातील स्वप्नांचा चक्का – चुराडा झाला तरी त्या रक्ताने माखलेल्या पायांनी नवीन स्वप्नांकडे जाण्याची आशा त्याला असते.म्हणून माणसाच्या जीवनाला अर्थ येतो तो ह्यामुळेच”

लेखक म्हणजे काय? तर आपल्या लेखातून केलेले नवनिर्माण!! खास करून मी लेखकांविषयी बोलेन. भाषेचं सामर्थ्य हे तिच्या मांडणीवर, अभिव्यक्तीसाठी केलेल्या उपयोगावर ठरते. मनात भावना असतात. माहिती असते. काही निरीक्षणे असतात. ती दुसऱ्यांसमोर मांडणे त्यासाठीचा एक संवादप्रकार म्हणजे लेखन. त्यासाठी लेखक कवी हे साहित्यिक वेगवेगळे प्रकार साहित्य प्रकार निवडतात. कथा ,कादंबरी ,काव्यरचना प्रवासवर्णन, नाटक इत्यादी. तो भाषेचा समृद्ध वर्षानुवर्ष आलेला ठेवा असतो.

कित्येक पुस्तकं वाचून व्यक्तीचं जीवन बदलतं. “वाचेल तो वाचेल” ह्यातील पहिल्या वाचेल शब्दाचा अर्थ दुसऱ्या वाचेल ह्या शब्दाच्या वेगळा आहे. नाही का? भाषा आपल्या मनातील भाव प्रकट करते म्हणून लेखकांना समाजात प्रतिष्ठा आहे. पण दुर्दैवानं फक्त प्रसिद्ध लेखकांचे मत मांडण्यास व्यासपीठ उपलब्ध आहेत. नवलेखकांना कोणी विचारतही नाही.त्यांच्या समस्या कोठेही मांडल्या जात नाहीत. लेखनासाठी जीवन त्यागणाऱ्या व्यक्तीही आपणास दिसत नाही. कारण त्यांना कोणीही प्रकाशझोतात आणत नाही. त्यांना कोणीही आपलं मत मांडण्याचा अधिकार देत नाही.

नम्रपणे सांगायचं झालं तर संमेलनाचे अध्यक्ष डॉ जयंत नारळीकर आहेत. त्याबद्दल मी खूपच आनंदी आहे. विज्ञान आणि भाषा साहित्य ह्यांचा ते सुरेख मेळ नक्कीच घालतील, ही आशा मनात आहे.

आता साहित्य संमेलनाविषयी बोलायचं झालं तर त्याला वादाची परंपरा कायम आहे. मला वाटतं ती परंपरा असावी. जसं की, घर्षणातून ठिणगी पडून ज्योत निर्माण होईल अशी. पण तसे होत नाही. फक्त प्रसिध्दी आणि प्रतिष्ठा यांसाठीच वाद होतात. त्यात नवं साहित्याचं नवं रोप होरपळून जळून जाते. कधी असा विचार – विनिमय झाला आहे का? नवलेखकांना मुख्य व्यासपिठावर बोलण्याची संधी देऊ. त्यांचं मत ऐकून घेऊ. कारण भाषा साहित्याचा प्रवाह अविरतपणे पुढे नेण्याची जबाबदारी भावी पिढीची आहे. पण असे वाद होत नाहीत. होतात ते ज्यातून काहीच निष्पन्न होत नाही.

भाषा साहित्याचा प्रवाह अखंड सुरू राहील का? राहील काही मोजक्या लोकांच्या हाती. अगदी घराणेशाही सारखं! साहित्यामुळे होईल असं म्हणायला जड वाटतं!! आताचं ज्वलंत उदाहरण घेऊ. माझे काका खूप छान पत्र लिहीत असत. इतकी छान की लोक पत्र जपून ठेवत. असं माझे वडील सांगत. नंतर त्यांनी कादंबरी लिहायला घेतली. पण त्यांच्या लिखाणातून ते लेखक होऊच शकले नाही. कारण प्रकाशक कितीही छान लिहाले तरी घेत नाहीत. कारण नव्या लेखकांचं नाव प्रसिद्ध नसतं. पुस्तकं जो प्रसिद्ध आहे त्याचीच खपतात. त्यांना लिखाणाशी इतकं देणंघेणं नसतं. पण त्यामुळे नवे प्रकाशझोतात येत नाहीत

महाराष्ट्र सरकार साहित्य संमेलनाला ५० लाख देणार आहे त्यातील लाखो रुपये समारंभ गुच्छ आणि फुलांनी सुशोभीकरणात जातील. दोन चार दिवसांनी त्याचं रूपांतर कचऱ्यात होईल. त्यातून मराठी भाषेचे नेमके काय भले होणार?

माझा स्वत:चा अनुभव सांगतो. ‘निसर्ग आणि स्पंदनिय हृदय’ या संकल्पनेवर तसेच “भूतकाळातील साहित्य ठेवा आणि वर्तमानकाळातील साहित्य ठेवा” या विषयी नवीन लेखकांचं काय मत असायला हवे आणि भाषा साहित्य कसं समृद्ध करता येईल? याविषयी मला व्यासपिठावर बोलायचे होते पण कोणीही बोलू दिलं नाही.

जेथे नवलेखकांना आपलं मत मांडण्यासाठी व्यासपिठावर वाव मिळत नाही. अशा संमेलनासाठी लाखो रुपये खर्च केले जातात. पण त्यातून नवलेखक प्रकाशझोतात येत नाही. घडत नाहीच. मग त्यातून निष्पन्न काय होतं? साहित्य संमेलन हे प्रसिद्ध लेखक – कवी यांनी एकत्र येऊन, मिरवण्याची हौस भागवत लोकांचं केलेलं मनोरंजन इतकचं. भाषा साहित्याची नवनिर्मिती अशी काहीही होताना दिसत नाही. मग ह्या साहित्य संमेलनाचा अर्थ काय? माझ्याकडे तरी याचे उत्तर नाही.

महेश माने उर्फ सुधाकरसुत
लेखक- निसर्ग आणि स्पंदनीय हृदय