#चांगलीबातमी केशर उत्पन्नाचा ३० वर्षाचा विक्रम मोडला, जीआय टॅगमुळे दुप्पट मूल्य

मुक्तपीठ टीम

काश्मीर त्याच्या सौंदर्यासाठी ओळखला जातो. त्यात केशरच्या बागाही आहेत. यावर्षी काश्मीरमधील केशर उत्पादनाने गेल्या ३० वर्षांचा विक्रम मोडला आहे. २०२० मध्ये केशरचे उत्पादन १८ टन आहे. यापूर्वी १९९० मध्ये १५ टन केशर उत्पादन झाले होते. यावर्षी जगातील सर्वात महागडा मसाला केशरच्या विक्रमी उत्पादनाचे श्रेय राष्ट्रीय केशर अभियानाला देण्यात येत आहे. यावर्षी १८ टन केशरपैकी १३ टन केशरचे उत्पादन मिशन अंतर्गत येणाऱ्या जमिनीतून झाले आहे. उर्वरित जमिनीतील उत्पादन फक्त ५ टन झाले आहे. याशिवाय काश्मिरी केशरला जीआय टॅग दिल्यामुळे शेतकऱ्यांनाही चांगला भाव मिळत आहे.

केशर लागवडीसाठी खूप मेहनत घ्यावी लागते. जमीन पेरण्यापर्यंत, बियाणे पेरणे आणि सिंचन होईपर्यंत हे सामान्य शेतीसारखे आहे, परंतु पीक तयार झाल्यानंतर खरी मेहनत सुरू होते. केवळ १ किलो केशर उत्पादनासाठी शेतकर्‍यांना १.५ लाख केशरची फुले निवडावी लागतात. प्रत्येक फुलातील देठ काढून ते सुकवावे लागतात. बरीच मेहनत करूनही उत्पादनांच्या कमी किंमतीमुळे केशराच्या लागवडीकडे पाठ फिरविणे सुरू केले. केशर लागवड केलेल्या जागेचे सफरचंद बागेत रूपांतर झाले. काही शेतकर्‍यांनी बिल्डरला केशरची लागवड केलेली जमीनही विकण्यास सुरुवात केली. काश्मीरमध्ये १९८० मध्ये ५,५०० हेक्टरवर केशरची लागवड केली जात होती, तर आता केशरची लागवड केवळ ३५०० हेक्टरवर झाली आहे.

२००७ मध्ये, राज्य सरकारने एका कायद्याद्वारे केशर लागवड केलेल्या जमिनीची विक्री किंवा इतर कोणत्याही कारणासाठी रूपांतर करण्यास मनाई केली, परंतु ती जमीन गुप्तपणे विकली गेली. या समस्येचे गांभीर्य लक्षात घेऊन केंद्र सरकारने २०१० मध्ये राष्ट्रीय केशर अभियानास मान्यता दिली. जरी सुरुवातीला शेतकर्‍यांनी यात रस दाखविला नाही, परंतु या योजनेत शेतकरी सामील होऊ लागले, तसेच केशरचे पीक सुधारू लागले.

काश्मिरमधील श्रीनगर, पुलवामा आणि बडगाम जिल्ह्यात सुमारे ३५०० हेक्टर क्षेत्रावर केशरची लागवड केली जाते. २०१० मध्ये, केशर लागवडीशी संबंधित अडचणींवर मात करण्यासाठी आणि उत्पन्न वाढविण्यासाठी राज्यात राष्ट्रीय केशर अभियान राबविण्यात आले. त्याचे बजेट ४१० कोटी होते. शेतकर्‍यांना उत्पादन वाढविण्याचे प्रशिक्षण देण्यात आले. मिशन अंतर्गत, केशर उत्पादकांना नवीन यंत्रसामग्री देखील पुरविली गेली ज्यामुळे त्यांचे काम सोपे झाले.

सरकारकडून बियाण्याची गुणवत्ताही चांगली आहे. ऑक्टोबर महिन्यात केशर पिकाला भरपूर पाऊस हवा असतो पण बर्‍याच वेळा ऑक्टोबरमध्ये पाऊस पडला नव्हता परंतु नवीन सिंचन पद्धतीने तुम्ही पिकाला कधीही पाणी देऊ शकता. त्यामुळे केसरचे विक्रमी उत्पन्न झाल्याचे मत शेती तज्ज्ञ व्यक्त करतायत.

२०२०मध्ये का वाढले केसर उत्पादन?

• २०२० मध्ये केशरचे जास्तीत जास्त उत्पादन अनेक कारणांमुळे झाले. नोव्हेंबर २०१९ चा हिमवर्षाव
• राष्ट्रीय केशर मिशन अंतर्गत काम
• चांगल्या प्रतीच्या बियाणांचा वापर
• २०१० मध्ये हेक्टरी १.८ किलो केशर उपलब्ध होते आणि २०२० मध्ये हेक्टरी सरासरी ४.८ किलो वाढले.

केशर कुठे कुठे?

• इराणमध्ये सध्या सुमारे ५०० टन केशरची लागवड होते.
• ३० टन उत्पादनासह काश्मीर दुसर्‍या क्रमांकावर आहे
• अफगाणिस्तानातही केशरचे उत्पादन १२ टनांवर
• जीआय टॅग मिळाल्यानंतर काश्मिरी केशरच्या नावावर इतर केशर विकता येणार नाहीत
• भारतात केशराची मागणी ५५ टन आहे. यातील ६ ते ७ टन केशर काश्मीरमधून
• काश्मिरी केशरच्या लच्छा प्रकाराची किंमत प्रति ग्रॅम ८० रुपये होती. आता बाजारात किंमच प्रति ग्रॅम १८५ रुपयांपर्यंत वाढली
• त्याचप्रमाणे, २०१९ मध्ये मोगरा केशराची किंमत प्रति रु. १२० रुपये होती, जी यंदा २२८ रुपये प्रति ग्रॅम झाली आहे.

काश्मिरी केशर का वेगळे आणि महाग?

•  जीआय टॅगमुळे काश्मीरचे केसर हे बाकीच्या केशरपेक्षा वेगळे म्हणून ओळखले गेले. यामुळे त्याचे दरही सुधारले आहेत.
•  केशर हे जगात अनेक देशांत पिकविले जाते, परंतु काश्मीरमध्ये हे सर्वात महाग आहे.
•  काश्मीरमध्ये केशरची समुद्र सपाटीपासून १६०० ते १८०० मीटर लांबीवर लागवड केली जाते. यामुळे त्यात अशी अनेक वैशिष्ट्ये आहेत जी कोणत्याही केशरमध्ये उपलब्ध नाहीत.
•  जीआय टॅगनुसार काश्मीरचे केशर उर्वरित केशरापेक्षा अधिक सुवासिक आणि दाट आहे.
•  क्रोसिनचे प्रमाण जास्त असल्याने काश्मिरी केशरमध्ये औषधी गुणधर्म आहेत.

पाहा व्हिडीओ