महाराष्ट्रातील व्हिडीओकोन समूह : धुळीतून शिखराकडे आणि पुन्हा संकटाच्या खाईत! जाणून घ्या धूत परिवाराची वाटचाल...

मुक्तपीठ टीम

व्हिडिओकॉनचे संस्थापक वेणुगोपाल धूत यांना आयसीआयसीआय बँक कर्ज प्रकरणात सीबीआयने अटक केली आहे. आयसीआयसीआय बँकेच्या माजी सीईओ वेणुगोपाल धूत आणि एमडी चंदा कोचर, त्यांचे पती दीपक कोचर यांच्यामागोमाग वेणुगोपाल धूत गजाआड गेले. त्यांच्या अटकेनंतर व्हिडिओकॉन समूह चर्चेत आला आहे. चला जाणून घेऊया या व्हिडीओकॉन समूह, धूत परिवाराची उद्योग वाटचाल…धुळीतून शिखर आणि पुन्हा संकटाच्या खाईतील…

कोण आहेत वेणुगोपाल धूत?

७१ वर्षांचे वेणुगोपाल धूत यांचा जन्म ३० सप्टेंबर १९५१ रोजी झाला.
धूत यांनी कॉलेज ऑफ इंजिनीअरिंग, पुणे येथून उच्च शिक्षण घेतले.
ते व्हिडीओकॉन या बहुराष्ट्रीय इलेक्ट्रॉनिक्स आणि उपकरणे उत्पादक कंपनीचे संस्थापक अध्यक्ष आणि व्यवस्थापकीय संचालक आहेत.

व्हिडिओकॉनचा प्रवास कसा सुरू झाला?

व्हिडिओकॉन ग्रुपची स्थापना १९८४ मध्ये नंदलाल माधवलाल धूत आणि त्यांची मुले वेणुगोपाल, राजकुमार आणि प्रदीपकुमार धूत यांनी केली होती.
याचे मुख्यालय चित्तेगाव, महाराष्ट्र येथे आहे.
आज कंपनीचा व्यवसाय ग्राहक इलेक्ट्रॉनिक्स आणि गृह उपकरणे, तेल आणि गॅस, रिअल इस्टेट आणि रिटेल अशा विविध क्षेत्रांमध्ये पसरलेला आहे.

१९५५मध्येच प्रवास सुरू झाला?

व्हिडिओकॉनची स्थापना ८० च्या दशकात झाली.
धूत कुटुंबाने १९५५ मध्येच व्यावसायिक जगात प्रवेश केला.
नंदलाल धूत यांनी गंगापूर साखर कारखाना या नावाने साखर कारखान्याची स्थापना केली.
युरोपमधून मशिन्सही आणण्यात आली.
देशात विजेची पुरेशी उपलब्धता नव्हती. त्यामुळे मिल यशस्वी होऊ शकली नाही.
१९८४ मध्ये धूत कुटुंबाने कंपनी पुन्हा सुरू केली.
समूहाचे आज चित्तेगाव, भरूच आणि वरोरा येथे अनेक उत्पादन युनिट आहेत.
व्हिडीओकॉन समूह ग्राहक इलेक्ट्रॉनिक्स आणि गृहोपयोगी वस्तू आणि तेल आणि वायू व्यवसायात थेट आणि उपकंपन्या आणि संयुक्त उपक्रमांद्वारे देखील गुंतलेला आहे.
१९८५ मध्ये समूहाने टीव्ही संच, टेप रेकॉर्डर, इलेक्ट्रॉनिक ट्यूनर्स, EHT ट्रान्सफॉर्मर्स, ऑडिओ टेप डेक सिस्टीम्स इत्यादींचे उत्पादन सुरू केले.
१९८६ मध्ये, धूत यांनी वर्षभरात १ लाख टीव्ही सेट तयार करण्याच्या उद्देशाने व्हिडिओकॉन इंटरनॅशनलची स्थापना केली.
नावाजलेला जपानी ब्रँड तोशिबासोबत तांत्रिक सहकार्य केले आणि येथून पुढे मोठ्या प्रमाणात यश मिळवले.
कंपनीने हळूहळू इतर क्षेत्रांमध्येही विस्तार केला आणि वॉशिंग मशिन, रेफ्रिजरेटर्स इत्यादींसह ग्राहक इलेक्ट्रॉनिक्स उत्पादनांच्या निर्मितीमध्ये प्रवेश केला.
२००५ मध्ये, व्हिडिओकॉन इंटरनॅशनल लिमिटेडचे व्हिडिओकॉन इंडस्ट्रीज लिमिटेडमध्ये विलीनीकरण करण्यात आले.
विविध भगिनी संघटनांच्या माध्यमातून देशभरात अनेक ठिकाणी त्यांची युनिट्स स्थापन करण्यात आली.
जुलै २००५ मध्ये, समूहाने स्वीडिश कंपनी एबी इलेक्ट्रोलक्सची देशांतर्गत उपकंपनी, इलेक्ट्रोलक्स केल्व्हिनेटर लिमिटेड (EKL) मध्ये कंट्रोलिंग स्टेक विकत घेतला.
ईकेएलचे अनुक्रमे महाराष्ट्रातील वरोरा आणि मध्य प्रदेशातील बुटीबोरी येथे उत्पादन युनिट होते.
विलीनीकरणानंतर, व्हिडीओकॉनने EKL चे उत्पादन युनिट्स विकत घेतले आणि भारतात त्याचे ब्रँड वापरण्याचा परवाना देखील मिळवला.
ईकेएल नंतर जुलै २००६ मध्ये VIL मध्ये विलीन करण्यात आले.
हिडीओकॉनने सप्टेंबर २००५ मध्ये थॉमसन SA, फ्रान्सचा जगभरातील कलर पिक्चर ट्यूब (CPT) व्यवसाय त्याच्या परदेशी उपकंपनी/युनिटद्वारे विकत घेऊन मोठे विदेशी अधिग्रहण केले.
व्हिडिओकॉनला इटली, चीन (2), पोलंड आणि मेक्सिको आणि थॉमसन SA च्या चीन आणि इटलीमध्ये असलेल्या पाच आंतरराष्ट्रीय उत्पादन सुविधांसह परदेशात उपस्थिती मिळाली.
सध्या व्हिडीओकॉनकडे त्यांच्या उपकंपन्यांद्वारे ८ परदेशातील तेल आणि वायू ब्लॉक्समध्ये हिस्सेदारी आहे, त्यापैकी ७ ब्राझीलमध्ये आणि एक इंडोनेशियामध्ये आहे.

दूरसंचार क्षेत्रातील अपयशाचा मोठा फटका…

धूत यांच्या यशाला सुरुवात झाली जेव्हा त्यांनी व्हिडिओकॉन टेलिकॉमसह सेल्युलर सेवा क्षेत्रात प्रवेश केला.
कंपनी तिच्याकडे असलेल्या १८ पैकी केवळ ११ मंडळांमध्ये व्यावसायिक सेवा सुरू करू शकली.
२०१२ मध्ये, 2G स्पेक्ट्रम प्रकरणानंतर, सर्वोच्च न्यायालयाने २००८ मध्ये केंद्र सरकारने जारी केलेले १२२ परवाने रद्द केले, त्यापैकी २१ परवाने व्हिडिओकॉनचे होते.
२०१२ च्या स्पेक्ट्रम लिलावात, व्हिडिओकॉनने ६ मंडळांमध्ये परवाने परत जिंकले, परंतु ते एअरटेलला विकले आणि ऑपरेशन बंद केले.
२०१५ मध्ये त्यांची एकूण संपत्ती डॉ १.१९ अब्ज होती आणि ते भारतातील ६१ वे सर्वात श्रीमंत व्यक्ती होते.
त्याचवेळी ग्राहकोपयोगी वस्तूंच्या मागणीत घट झाल्याने व्हिडिओकॉनला फटका बसला.
जानेवारी २०१५ मध्ये, धूत यांनी यू.एस. मध्ये थेट-टू-होम टीव्ही सेवा, Videocon d2h चे एक तृतीयांश विकत घेतले.
सिल्व्हर ईगल ऍक्विझिशन कॉर्पोरेशनला विकले.

कर्ज आणि अपयशात कसे अडकले?

सोनी, एलजी आणि सॅमसंग सारख्या प्रतिस्पर्ध्यांकडून स्पर्धेला सामोरे जावे लागल्याने, त्यांचे उत्पन्न ठप्प झाले आणि ते हळूहळू कर्जात बुडाले.
परिस्थिती अशी पोहोचली की, धूत यांनी त्यांची काही मालमत्ता विकून कर्ज फेडण्याचा प्रयत्न केला.
कंपनीने डीटीएच व्यवसाय डिश टीव्हीमध्ये विलीन केला.
कंपनीने काही गॅस फील्ड आणि टेलिकॉम व्यवसायातील मालकी हक्क विकले.
२०१८ मध्ये, त्यांच्या कर्जदारांनी ते राष्ट्रीय कंपनी कायदा न्यायाधिकरणाकडे खेचले होते.
त्यावर व्याजासह बँकांचे सुमारे ३१,००० कोटी रुपये थकीत आहेत.
जून २०२१ मध्ये, अब्जाधीश अनिल अग्रवाल यांच्या व्हिडिओकॉन इंडस्ट्रीजला ट्विन स्टार टेक्नॉलॉजीजकडून २,६९२
कोटी रुपयांमध्ये ताब्यात घेण्याच्या बोलीला NCLT ने मंजूरी दिली.
पुढे कंपनी वादातही आले.
२०२२ या वर्षाच्या सुरुवातीला, नॅशनल कंपनी लॉ अपिलेट ट्रिब्युनल (NCLAT) ने ट्विन स्टारची रु. २,६९२ कोटी बोली नाकारली होती आणि नव्याने निविदा मागवण्याचे निर्देश दिले होते.
कंपनीला ट्विन स्टारने सर्वोच्च न्यायालयात आव्हान दिले.
कंपनीला सर्वोच्च न्यायालयात आव्हान दिले असले तरी व्हिडिओकॉन इंडस्ट्रीजचे कर्जदार अजूनही खरेदीदाराच्या शोधात आहेत.

अखेर वेणुगोपाल धूत यांना अटक!

या ग्रुपच्या संस्थापकाला शुक्रवारी ज्या प्रकरणात अटक करण्यात आली, ते प्रकरण त्याच्याकडून मिळालेल्या कर्जाशी संबंधित आहे.
आरोपांनुसार, आयसीआयसीआय बँकेच्या माजी सीईओ चंदा कोचर यांनी बँकेच्या नियमांचे उल्लंघन करून व्हिडिओकॉन समूहाला ३,२५० कोटी रुपयांचे कर्ज दिले.
व्हिडिओकॉन समूहाला आयसीआयसीआय बँकेकडून कर्ज मिळाल्यानंतर धूत यांनी २०१२ मध्ये NuPower Renewables Pvt Ltd (NRPL) मध्ये करोडो रुपयांची गुंतवणूक केल्याचा कंपनीवर आरोप आहे.
आयसीआयसीआयकडून कर्ज मिळाल्यानंतर सहा महिन्यांनी चंदा कोचर यांचे पती दीपक कोचर आणि दोन नातेवाईकांसह धूत यांनी ही फर्म सुरू केली.
अज्ञाताने दिलेल्या तक्रारीनंतर ही बाब उघडकीस आली.
जानेवारी २०१९ मध्ये, केंद्रीय अन्वेषण ब्यूरो (CBI) ने वेणुगोपाल धूत, चंदा कोचर, त्यांचे पती दीपक कोचर यांच्यावर गुन्हेगारी कट आणि भ्रष्टाचार प्रतिबंधक कायद्याशी संबंधित कलमांसाठी गुन्हा दाखल केला.
फेब्रुवारी २०१९ मध्ये, ईडीने मनी लॉन्ड्रिंगचा गुन्हाही नोंदवला होता.
अखेर सोमवारी २६ डिसेंबर रोजी सकाळी धूत यांन सीबीआयने अटक केली.